Toon Bosch, historicus en medeauteur van het Verhaal van Gelderland
Op verzoek van het stichtingsbestuur toonde Toon Bosch zich bereid om een lezing te verzorgen over de geschiedenis van het dorp Malden tijdens de periode 1794-1813. Deze periode die bekend staat als de Bataafse Tijd, welke vooraf ging aan de vorming van ons Koninkrijk in 1813 is met name voor het dorp Malden een heel belangrijke tijd geweest omdat juist in deze tijd de beide oude Heerlijkheden Heumen en Malden werden meegezogen in de maalstroom van de geschiedenis en zich in de geschiedenis verder konden ontwikkelen tot de zelfstandige gemeente Heumen in het latere koninkrijk.
Toon Bosch tijdens onze lezing.
Interessant was dat het tijdstip van de lezing ongeveer gelijktijdig plaats vond met de verschijning van de belangrijke uit vier delen bestaande serie over het Verhaal van Gelderland, het gebied dat we later kennen als Gelre en Gelderland. Aan dit boek waarin Toon Bosch onder leiding van Prof. dr. Dolly Verhoeven van de Radboud Universiteit een tweetal hoofdstukken schreef, lagen een tiental leidende onderzoeksvragen ten grondslag, die ook voor de rol van Malden in de geschiedenis gevolgen hebben gehad.
Deze vragen werden in de jaren 2019- 2022 beantwoord en in goed lopende verhalen opgeschreven en verweven met een grote hoeveelheid prachtige kaarten, illustraties en “infographics”. Het boek over Gelderland is het standaardwerk geworden voor de Gelderse geschiedenis. Logisch dat Toon Bosch tijdens zijn lezing het boek verplichte kost noemde voor iedereen die zich met de Gelderse geschiedenis in brede zin van het woord bezighoudt . Aanschaffen dus volgens Toon: vier delen, ofwel 1200 pagina’s, 5 kilo tezamen en dat voor een zeer schappelijke prijs in de boekhandel.
Desalniettemin ontbreekt in het Verhaal van Gelderland volgens Toon Bosch een expliciete verwijzing naar Malden. Dit is geen bewuste keuze, maar vloeit simpelweg voort uit het feit dat we hier met een hele kleine plaats te maken hebben, waar zich, bezien vanuit het perspectief van een overzichtsgeschiedenis geen opzienbarende ontwikkelingen voordeden. Jan Wagenaar een van de meest prominente geschiedschrijvers van de 18e eeuw besteedt bijvoorbeeld in zijn Tegenwoordige Staat der Nederlanden ( Amsterdam 1741) in deel 3 waarin hij Gelderland beschrijft geen enkel woord aan Malden. Volgens Toon Bosch betekent dat niet dat de geschiedenis van Malden er niet toe doet. Illustratief hiervoor (op micro-niveau) is de geschiedenis der oude hoge heerlijkheid Malden van dr. J.A. Nillesen en /of de rol die Malden speelde als buurdorp van Mook in de 80 jarige oorlog.
De heerlijkheden Malden en Heumen vormden vanaf de middeleeuwen een leen van Kleef. In 1769 koopt Nijmegen de hoge heerlijkheden Heumen en Malden, de eigenaresse vrijvrouwe Genoveve van Steenhuys, echtgenoot van Bernhard graaf van Welderen voor een bedrag van 235.000,– gulden. Delen van Heumen worden kort daarop weer van de hand gedaan, maar Malden wordt vanaf dat moment door een raadscommissie van Nijmegen bestuurd. Zij regelen vanaf dat moment de belastingheffing, de rechtspraak en de benoeming van belastinginners en lokale gezag handhavers, de schepenen.
Voor de bevolking zelf heeft dat voor zover bekend weinig consequenties gehad en uit het ontbreken van het tegendeel maken we op dat deze situatie geen aanleiding gaf tot weerstand, protest of andere vormen van ongemak. De belastingen bleven als vanouds een rol spelen voor grootgrondbezitters, boeren, handelaren en bezit lozen, want ook zij betaalden volop mee vanwege belastingen.
Malden in een nieuw staatsverband: In 1795 stort de Republiek die na de oorlog ontstond in en breekt een chaotische tijd aan. Een voorlopige revolutionair bewind nam de lopende zaken waar, terwijl de zoektocht naar de fundamenten van een nieuwe staat ter hand werd genomen; op alle niveaus van bestuur zocht men naar een nieuwe bestuurlijke inrichting. De Bataafse Republiek moest een centraal bestuurde natiestaat worden met een Grondwet waarin de rechten en plichten van burgers verankerd moesten worden zonder onderscheid naar geslacht of stand. Deze ” fluwelen revolutie” zou uiteindelijk een gunstige invloed hebben op de vorming van de zelfstandige gemeente Heumen; hetgeen betekende dat de wensen van respectievelijk Wijchen en Nijmegen om de oude heerlijkheden in te lijven uiteindelijk werden verijdeld door het “sturende” Franse statelijk optreden.
Met de komst vaneen radicale grondwet in 1798 werd er korte metten gemaakt met alle oude rechten, machten en bestuurlijke praktijken van voor 1795. De oude staat was definitief ter ziele. Maar niet voor lang; het jaar 1801 bracht deels federatieve rechten terug. Maar de heerlijkheden Malden en Heumen waren klaar om de zelfstandige gemeente te worden die zij momenteel tezamen met de oude gemeente Overasselt nog steeds zijn.
Jacques Pouwels/ Petra Thijssen